LÀNG CHÀI, CHÂU CHẤU NGÀY MƯA

Làng chài, châu chấu ngày mưa

THƯƠNG THƯƠNG

Vào cữ tháng bảy, tiết ngâu, làng Chài giống hệt ông lão ngái ngủ trong bộ chúc bâu nhuộm vỏ già lờn lợt màu thời gian, trầm mặc như pho tượng La Hán lặng nhìn thế sự. Sông Ngà đỏ lừ, trôi miên man dưới vòm trời âm u. Mấy bác lực điền nhàn rỗi ngồi nhâm nhi chén cuốc lủi. Trong khi các bà, các chị than thời tiết xấu, thì lũ trẻ áo tơi, nón lá dong trâu ra đồng.

Chỉ một loáng, đàn trâu tản mát lên gò Đống Mối, Đống Mẹt. Bọn trẻ thi nhau đi vồ châu chấu. Những con chấu lặc lè vác bụng, xanh màu lá mạ, bị ướt, vỗ cánh một cách khó nhọc. Có con không đủ sức vượt chặng đường khá dài từ Đống Mối đến bãi tha ma, rơi xuống đám ruộng bỏ hóa, co cẳng bơi cuống cuồng. Chấu đực nhỏ và gầy như đầu đũa, bay ràn rạt hàng đàn. Tuy có vẻ lười nhác, song chúng bay rất khỏe. Các chàng đa tình thường “ngự” trên lưng các nàng tạo thành một cặp nom như mẹ cõng con. Hễ thấy động, chấu cái cất mình bay lên như tàu “bà già” mang theo cả anh bạn đại lãn.

Giống cào cào đầu nhọn đủ loại xanh đỏ tím vàng. Mỗi khi cất cánh chúng chẳng cần lấy đà. Chạm người hoặc bước chân trâu tới gần, chỉ nghe xoẹt một tiếng là chúng đã vù bay lên, để vài giây sau lại thả cái thân hình mỹ miều trong bộ áo mớ ba mớ bảy đáp xuống đám dứa dại bên đầm sen cách đấy không xa, dẫu mưa vẫn nặng hạt.

Châu chấu ma thân ngắn, to xác, bộ cánh sặc sỡ lem luốc, đôi chỗ điểm những vòng đen lấm tấm vàng như mắt quỷ. Dân quê không ăn chấu ma nên chúng tha hồ sinh sôi nảy nở, tự do ngang dọc trên khắp cánh bãi, bờ đầm. Nơi trú ngụ lý tưởng nhất với loài này là những ruộng lạc, ruộng đỗ, bãi ngô sắp đến kỳ thu hoạch. Chấu ma bay cao và dai sức. Có lúc cả đàn bay rào rào trên đầu như đám mây nhỏ, tiếng đập cánh chẳng khác gì tiếng xay lúa. Càng mưa chúng càng bay khỏe.

Nhưng hiệp sĩ nổi tiếng của đồng chiêm thì phải kể đến họ hàng nhà cà cộ. Bọn này thực ra thuộc nòi châu chấu nhưng to xác hơn nhiều. Những chú trưởng thành thường khoác bộ cánh xanh nõn chuối hoặc nâu non với cái đầu vuông gồ lên, hai con mắt kép lồi trố ra nom rất hiếu chiến. Cà cộ thường kiếm ăn trên những trà ruộng hoang. Ban đêm chúng phát ra thứ âm thanh gọi bạn tình nghe cành cạch như hai thanh tre gõ vào nhau. Khu đồng Vạn có những “gia đình” cà cộ cư ngụ lâu năm. Lúc trời tạnh ráo, lũ cộ choai choai tập nhảy tanh tách, con nào cũng mỡ màng, bụng nhẵn bóng, đầu vểnh cặp râu dài óng ánh như tơ, còn đôi cẳng chân thẳng đuỗn với hàng răng cưa nhọn hoắt có móc chẳng khác gì một đoạn tay mây.

Lũ trẻ mải vồ châu chấu, nên thả rông trâu. Vắng chủ, trâu quơ vội vài hàng lúa ven bờ ruộng. Chuyện này cũng chả hề hấn gì. Cùng lắm là về nhà, bị ông bố quất cho vài roi vào mông nếu chủ ruộng đến tố. Điều đáng nói là lúc chiều tà, cưỡi trâu về làng, bên sườn đứa nào cũng lủng lẳng giỏ “chiến lợi phẩm”.

Ngoài cách dùng vỉ đập hoặc vồ bằng tay, người làng Chài còn có kiểu “càn” châu chấu rất lợi hại. Ấy là dùng giậm. Bắt chấu phải là thứ giậm cán ngắn vừa tầm tay, nan nhỏ và dẻo được tách mỏng mềm như lụa. Miệng giậm hẹp, phần giữa được ép lại giống như một thứ túi, để sau khi bị lùa vào, chấu không thoát được ra ngoài. Sử dụng công cụ này phải chọn những ruộng lúa nếp sắp đứng cái. Thời điểm tốt nhất là lúc sáng tinh mơ còn lãng đãng hơi sương hoặc khi trời mưa phùn lất phất. Lúc ấy, họ hàng nhà chấu, nhất là con non, ướt cánh không bay được. Kể cũng lạ, hình như giống côn trùng này có linh giác nhạy cảm nên chỉ chọn những chân ruộng nếp hoa vàng, hoa râu, dự hương hay tám thơm làm nơi tá túc trong mùa sinh sản. Làng tôi có anh Cu Vược, thường gọi là Vược Thọt, chuyên nghề quay giậm chấu mang lên chợ Rồng bán kiếm gạo. Tay nghề của anh thuộc loại thượng đẳng, mỗi vụ thu về hàng tạ châu chấu, cào cào, nhưng vẫn nghèo rớt mồng tơi.

Trước khi xuống ruộng, bao giờ Vược cũng nhìn trước ngó sau, thoáng thấy chủ ruộng thì phải lỉnh cho nhanh, vì cái trò quay giậm này rất hại lúa, dù xét đến cùng anh vẫn là người có công diệt các loại sâu bọ phá hoại hoa màu. Vược Thọt quay giậm lúc một tay lúc bằng cả hai tay, dẻo như vũ nữ múa điệu tản hoa. Từ đầu bờ đến cuối bờ, hết một vòng, thì vỗ vào đáy giậm, lắc dồn chấu vào giỏ. Sau nửa giờ, anh “càn” xong một thửa ruộng, người mệt phờ. Vược xách đồ nghề lên đống cao ngồi nghỉ, rít điếu thuốc lào rồi lại sang ruộng khác, tiếp tục vũ điệu “tango” cho đến khi đầy giỏ.

Sản phẩm “cuộc càn” là một mớ tạp nham gồm cả chấu già, chấu cơm, cào cào non mới ra ràng, nhện chân dài và đủ loại sâu bọ. Sau khi nhúng giỏ chần qua nước sôi, tất cả đều ngả sang màu vàng rơm hoặc nâu đất. Phải chọn thật kỹ để loại bọ xít ra. Thứ này có mùi hôi hắc rất khó chịu, nếu nhá phải, bữa cơm sẽ mất ngon.

Nói không quá chút nào, ngoài canh cua đồng, cá rô kho khế, món châu chấu rang ăn với cơm, chan nước cải luộc được xem là thứ văn hóa ẩm thực rất đặc trưng của người nghèo vùng hữu ngạn sông Ngà. Những con chấu cái đang mùa sinh sản, bụng căng trứng, rắn đanh, ngấm mỡ bóng loáng, lại kèm lá chanh bánh tẻ làm gia vị, dậy mùi đến mức, người đi xa, mới về đến cổng làng đã nuốt nước miếng. Chấu rang ăn với cơm gạo tám đen, chiêm trắng hay tám dảnh là thứ lương thực đại trà của người làng Chài đều ngon, nhưng ngon nhất phải là gạo dự hương.

Vị nồng béo của châu chấu hòa quyện với hương thơm đậm đà của gạo dự lưu giữ mãi trong ký ức. Đến độ sau này, tôi đã đi khắp các xứ đông đoài, nếm đủ cao lương mỹ vị trên những bàn tiệc sang trọng mà vẫn không thể nào quên được món ăn dân dã một thời. Nó lẳng lặng tiềm tàng trong lục phủ ngũ tạng, thấm vào làn da thớ thịt, để rồi, đến giờ, ngồi buồn, chạnh lòng nghĩ đến quê hương, thì cái hương vị nồng nàn ngầy ngậy của châu chấu lá chanh rang mỡ ấy lại như bắt ta phải thốt lên câu hỏi ngược đời “bao giờ cho đến... ngày xưa?”.

Minh họa: Internet