MẶN HƯƠNG TẾT BIỂN

Mặn hương Tết biển

HƯƠNG NGUYỄN

Làng chài ven biển quê tôi, có tên nôm Kẻ Càn, nay thuộc phường Quỳnh Phương, thị xã Hoàng Mai, tỉnh Nghệ An. Những con người gắn đời mình với biển, nếp sống, nếp nghĩ của họ rất thuần hậu và cách đón Tết của họ cũng vậy.

Người làng tự hào về cách đón năm mới đậm đà hương biển của mình. Cũng như mọi gia đình người Việt khác, nhà nào cũng cúng tất niên vào chiều 30 Tết. Bên cạnh mâm cơm cúng gia tiên, các nhà đi biển chuẩn bị một mâm cỗ thịnh soạn và đưa xuống thuyền. Tại đây, họ nấu nồi nước thơm để “tắm” cho con thuyền được sạch sẽ. Trang trí xong, chủ thuyền thắp hương tạ ơn trời đất, biển cả đã cho họ một cuộc sống ấm no, cầu mong trời yên biển lặng với những chuyến ra khơi an toàn và bội thu. Người dân Kẻ Càn gọi đó là “Lễ cho thuyền ăn”.

Tập quán “mùng Một tết cha…” vẫn giữ đến hôm nay. Sáng mùng một, con cháu đến mừng tuổi ông bà, cha mẹ, sau đó mới đi chúc Tết họ hàng, láng giềng, bạn chài. Ngày “hóa vàng” được các gia đình tổ chức một cách chu đáo, ấm cúng. Vì thế mối quan hệ của gia đình, xóm làng ngày càng bền chặt. Sống nơi cửa biển, luôn đương đầu với sóng to gió dữ, đặc biệt là những chuyến ra khơi, giữ được sự cố kết cộng đồng như vậy là điều đáng quý!

Các thức đãi khách của dân biển trong những ngày Tết của các gia đình không thể thiếu tôm, cá, mực. Mọi thứ được chế biến đơn giản, nhanh gọn. Ý niệm “kiêng kỵ” ăn mực đầu năm mới dường như không tồn tại nơi đây. Ly rượu thơm kết hợp với sản vật của biển khiến cho những nụ cười của năm mới rạng rỡ hơn, lời chúc ngày xuân ấm nồng hơn và mọi người gần nhau hơn!

Bữa cơm ngày Tết luôn có nồi cá kho mặn. Cá thu, cá ngừ, cá bồ câu, cá thửng… là những loại cá được chọn. Giữa những bữa cơm quây quần, một bát cơm trắng, một miếng cá kho, mấy củ dưa hành, bát canh chua cá… đôi khi là sự ưu tiên hàng đầu. Bởi thế, quà Tết ở vùng đất này thường là những loại cá thật ngon và các loại hải sản khác. Có lẽ đó là nét tâm lý của những người đi biển, sống nhờ biển, gần biển - những ngày Tết họ cũng không quên nghề nghiệp của mình!

Kẻ Càn có một món đặc biệt là món cuốn. Nguyên liệu để làm món cuốn được chuẩn bị một cách cầu kỳ. Tép biển khô được đảo qua dầu ăn và mật mía. Cuốn được biến tấu ở nhiều địa phương khác, họ thay tép bằng thịt băm hoặc tôm. Nhưng không, ở đây, nhất định phải là tép khô rang mật mía! Ngoài ra, còn có thịt lợn nạc thái con chì rang khô, bún lá cắt từng miếng vừa ăn, trứng tráng thái mỏng và các gia vị đi kèm như rau mùi, khế chua, hành củ nguyên cây. Thực khách ấn tượng bởi sự bày biện có tính thẩm mỹ của gia chủ. Gói cuốn không khó nhưng để gói đẹp thì không dễ. Nhìn những ánh mắt chăm chú, những bàn tay đang nhẹ nhàng gói từng chiếc cuốn của các mẹ, các chị, tôi có cảm giác, những người đàn bà vùng biển dường như đặt hết sự tự hào, mến thương vào món ăn làm nên bản sắc của quê mình. Dù rằng làm món này khá mất thời gian song ai cũng cố làm cho bằng được. Thiếu cuốn như thiếu đi một phần vị Tết! Với món cuốn, nước chấm không phải là chẻo như nhiều vùng mà phải là nước mắm cá cơm do chính người làng làm ra. Nước mắm cốt, vắt lát chanh, thêm tỏi, ớt, để nước chấm vừa thanh vừa đậm. Thưởng thức món cuốn, cảm nhận được sự khéo léo của người làm, sự hài hòa của mùi vị và hương sắc, thật ngon miệng. Nó ngon hơn bởi đến Tết mới có món này. Ngày thường chẳng phải không làm được nhưng dường như thiêu thiếu đi chút gì đó? Phải chăng là hương vị của sự tri ân tiên tổ, của sự gặp gỡ, đoàn viên?

Quê tôi thiêng liêng trong lễ Tết, đậm đà trong ăn Tết và chơi Tết cũng thực rộn ràng. Sáng mồng hai Tết là thời khắc được đợi chờ nhiều hơn cả, bởi hôm đó có lễ hội đua thuyền trên sông Hoàng Mai trước cửa Đền Cờn. Từ nửa cuối tháng Chạp, các đội bơi đã hăng say luyện tập. Tầm 5 giờ sáng, khắp làng trên xóm dưới đã nghe tiếng loa, tiếng gọi nhau râm ran. 11 đội bơi bước vào cuộc đua theo các bảng khác nhau. Đáp lại không khí cổ vũ náo nhiệt của người xem, các vận động viên dốc sức với những màn đua đẹp mắt trên sóng nước Mai Giang, những mái chèo thật đều, thật đẹp theo nhịp mõ. Thời khắc xuất phát và tăng tốc về đích luôn hấp dẫn nhất. Trên bờ, tiếng hát đều đặn vang lên: “Nhanh tay nào khua mái chèo/ Cho thuyền ta bơi nhanh về bến/ Nhanh tay nào khua mái chèo/ Trai làng ơi ai thắng năm này/ Núi sông mình đất xứ Quỳnh/ Vui hội đua thuyền Đền Cờn linh thiêng... zô ta, zô huầy…”. Tiếng người hò reo, tiếng trống hối thúc thành bản hòa tấu rộn rã.

Với người dân Kẻ Càn, Tết mà không có đua thuyền thì hẳn năm đó không hề trọn vẹn. Điều đó phần nào chứng minh sức sống bền vững của nét văn hóa dân gian này. Thiết nghĩ, việc bảo vệ các giá trị văn hóa cổ truyền, bên cạnh sự vào cuộc của các cấp chính quyền thì vai trò lớn nhất chính là người dân. Các phong tục, tập quán mà họ tìm thấy niềm vui, ý nghĩa, tự khắc họ sẽ tham gia và gìn giữ một cách có trách nhiệm nhất!

Dân làng tôi ăn Tết, chơi Tết đường hoàng và gắn bó hơn với quê hương, gia đình, tự hào và mến thương hơn làng chài ven biển của mình nhờ đi qua những cái Tết rất mặn mòi!