HỒ CHÍ MINH VỚI BÁO CHÍ CÁCH MẠNG VIỆT NAM

Kỷ niệm 100 năm ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21-6-1925 – 21-6-2025)
Hồ Chí Minh với Báo chí cách mạng Việt Nam

NGUYỄN LAN CHI

Trong cuộc đời hoạt động cách mạng sôi nổi của mình, Nguyễn Tất Thành - Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh đã đến với báo chí như một nhu cầu nội tại không thể thiếu. Thông qua hoạt động báo chí, Người từng bước tiếp cận với những tư tưởng tiến bộ và qua đó tìm ra ánh sáng của chủ nghĩa Mác-Lênin. Từ những năm đầu thế kỷ XX, ngay giữa Paris, thủ đô hoa lệ của nước Pháp, nơi được mệnh danh là “Kinh đô Ánh Sáng”, người thanh niên Việt Nam đã miệt mài tự học tập và trau dồi vốn liếng ngoại ngữ. Người tích cực rèn luyện để từng bước làm quen và nắm vững cách làm báo, tiến tới sử dụng báo chí như một thứ lợi khí sắc bén đấu tranh chống lại kẻ thù của dân tộc, kẻ thù của giai cấp và của nhân dân, nhằm thức tỉnh và giác ngộ quần chúng lao khổ, thôi thúc họ cùng đứng lên.

Kiên trì học hỏi cách viết từ một mẩu tin ngắn, rồi các bài báo ngắn, cho đến những bài báo chính luận, Nguyễn Tất Thành từng bước trở thành một nhà báo tầm cỡ. Hòa mình trong phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân và người lao động của nước Pháp, bên cạnh những hoạt động tích cực, Người còn cho công bố nhiều bài báo giàu tính chiến đấu. Những bài báo ấy xuất hiện trên các tờ báo lớn của nước Pháp, như “Le Populaire” (Dân chúng), La Vie ouvrrière (Đời sống thợ thuyền), “L’ Humanité” (Nhân đạo), v.v… có ảnh hưởng sâu rộng trong phong trào đấu tranh của thợ thuyền và người dân lao động, một lực lượng đông đảo ở chính quốc lúc bấy giờ.

Hoạt động của Nguyễn Tất Thành trên đất Pháp nổi bật là bản “Yêu sách của nhân dân Việt Nam” được gửi tới Hội nghị Versailles của các nước đế quốc mới đánh bại Đức trong chiến tranh thế giới lần thứ nhất (1914-1918), đòi Chính phủ Pháp phải thừa nhận các quyền tự do dân chủ và quyền bình đẳng của dân tộc Việt Nam. Tuy yêu cầu chính đáng không được giải quyết, nhưng đã gây được tiếng vang lớn. Thông qua nghề báo, nhận thức của Người về kẻ thù, về tình nhân loại kết hợp với hữu ái giai cấp, về sức mạnh đoàn kết chiến đấu… đã vượt qua phạm vi quốc gia, vươn ra tầm cao thế giới. Đó chính là nền tảng để từ năm 1919, Người lấy tên là Nguyễn Ái Quốc và nhanh chóng tiếp thu chủ nghĩa Mác-Lênin, chân lý thời đại. Từ một người yêu nước nhiệt thành và mãnh liệt, năm 1920, Nguyễn Ái Quốc trở thành người cộng sản đầu tiên ở Việt Nam và là một trong số những người sáng lập ra Đảng Cộng sản Pháp.

Sau khi tham gia sáng lập Hội liên hiệp các dân tộc thuộc địa Pháp (1921) với sự giúp đỡ và cổ vũ của nhiều người bạn Pháp tiến bộ và những người yêu nước của An-giê-ri, Mác-ti-ních, tháng 4-1922, Nguyễn Ái Quốc lập ra tờ báo “Le Paria” (Người cùng khổ) và làm chủ bút. Tờ báo đăng nhiều tin bài tố cáo tội ác bóc lột dã man, tàn bạo của thực dân Pháp ở Đông Dương cũng như ở các nước thuộc địa khác, vạch trần bộ mặt giả nhân giả nghĩa của những kẻ mượn cớ “khai hóa văn minh” trước nhân dân Pháp và thế giới, cổ vũ mạnh mẽ các tầng lớp nhân dân bị áp bức vùng lên đấu tranh đòi quyền sống và tự giải phóng. Hoạt động báo chí của Nguyễn Ái Quốc trong thời gian này đã khiến cho đám thực dân cáo già cùng tụi mật thám Paris mất ăn, mất ngủ. Bởi chúng thừa hiểu rằng, một khi “Bản án chế độ thực dân Pháp” đã được tuyên thì ngày tận số của cái chế độ thối nát cũng sẽ chẳng còn bao lâu nữa.

Rời nước Pháp, Nguyễn Ái Quốc đến với đất nước của Lênin, từ đây, Người sang Trung Quốc. Ở đâu, Người cũng sử dụng báo chí làm công cụ đấu tranh và truyền bá tư tưởng cách mạng. Năm 1925, Nguyễn Ái Quốc sáng lập ra tổ chức “Hội Việt Nam cách mạng thanh niên” và xuất bản Tuần báo “Thanh Niên” vào ngày 21-6. Đây là tờ báo cách mạng đầu tiên viết bằng chữ quốc ngữ, tuy chỉ tồn tại trong 2 năm với hơn 80 số báo được xuất bản, nhưng báo “Thanh Niên” đã khai sinh nền báo chí cách mạng Việt Nam, mở đầu cho trang sử vẻ vang của những người chiến đấu bằng ngòi bút.

Những năm về hoạt động ở căn cứ địa Việt Bắc cho tới khi nước nhà đã giành được độc lập, Hồ Chí Minh vẫn luôn dành sự quan tâm đặc biệt đối với báo chí. Ngay sau ngày Cách mạng Tháng Tám 1945 thành công, mặc dù chính quyền dân chủ nhân dân hãy còn non trẻ nhưng đã phải đương đầu với thù trong, giặc ngoài, vị lãnh tụ vừa chèo lái con thuyền cách mạng vượt qua bao ghềnh thác, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã có những bài báo làm nức lòng đồng bào cả nước.

Trên báo Cứu Quốc số 46, ra ngày 19-9-1945 có bài “Chính phủ là công bộc của dân” của Hồ Chí Minh. Người viết: “Các công việc của Chính phủ làm phải nhằm vào một mục đích duy nhất là mưu tự do hạnh phúc cho mọi người”. Giữa lúc vận nước như ngàn cân treo sợi tóc, Hồ Chí Minh vẫn đau đáu quan tâm đến việc tìm kiếm nhân tài ra giúp nước. Ngày 20-11-1946, báo Cứu Quốc số 411 đăng bài “Tìm người tài đức”, Bác Hồ đặt vấn đề: “Nước nhà cần phải kiến thiết. Kiến thiết cần phải có nhân tài. Trong số 20 triệu đồng bào chắc không thiếu người có tài có đức”. Người yêu cầu “các địa phương phải lập tức điều tra nơi nào có người tài đức… thì phải báo cáo cho Chính phủ biết”. 80 năm đã trôi qua, nhưng tư tưởng Hồ Chí Minh về một nhà nước của dân, do dân và vì dân, cũng như quan điểm cầu hiền tài của vị lãnh tụ cách mạng vẫn vẹn nguyên giá trị.

Trong quãng đời hoạt động cách mạng, Bác Hồ đã viết hàng ngàn bài báo, ký nhiều bút danh khác nhau, như: C.T, C.B, X.Y.Z, Đ.X, C.K, T.Lan, Trần Lực, Chiến Sĩ, v.v… Đây thực sự là một di sản quý báu nằm trong hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh. Chỉ tính riêng năm 1949, trong hoàn cảnh kháng chiến còn muôn vàn gian khó, Bác Hồ đã hai lần gửi thư cho lớp học viết báo mang tên chí sĩ Huỳnh Thúc Kháng. Đây là lớp học đầu tiên về báo chí cách mạng, do Đoàn báo chí kháng chiến mở trong chiến khu để đào tạo đội ngũ những người viết báo, làm báo, thu hút gần 60 học viên.

Bức thư thứ nhất in báo Cứu Quốc, số 1264, ra ngày 9-6-1949. Sau khi nêu rõ nhiệm vụ, mục đích, tôn chỉ và đối tượng của tờ báo, Bác Hồ nhắc nhở, nội dung các bài báo phải giản đơn, dễ hiểu, phổ thông, thiết thực, hoạt bát; hình thức, cách in phải sạch sẽ, sáng sủa. Đồng thời, Người cũng chỉ ra những khuyết điểm thường gặp của các báo ta. Đó là “Về mặt tuyên truyền thì không kịp thời và chính trị suông nhiều quá. Không biết giữ bí mật… Tin tức chậm. Tin quan trọng thì bài ngắn, in chữ nhỏ, bài không quan trọng thì viết dài và in chữ to…”.

Bức thư thứ hai, trên báo Cứu Quốc, số 1344, ra ngày 12-9-1949. Biết lớp học đã xong, vì không đến được, Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi mấy lời khuyên. “Học ở đâu, học với ai? Học trong xã hội, học nơi công tác thực tế, học ở quần chúng”. Người khuyến khích: “Nếu các bạn viết báo mà quần chúng hiểu biết, quần chúng ham đọc, quần chúng khen hay, thế là các bạn tiến bộ. Trái lại, là các bạn chưa tiến bộ”.

Trong thư gửi báo “Quân du kích”, một trong hai tờ báo tiền thân của báo Quân đội nhân dân, Bác Hồ lưu ý những người làm báo mặc áo lính. “Viết sao cho đơn giản, dễ hiểu, thiết thực. Sao cho mỗi đồng bào, mỗi chiến sĩ đều đọc được, hiểu được, nhớ được, làm được”. Vì vậy, nếu tranh thủ được ý kiến đóng góp của quần chúng thì người làm báo không những nâng cao được kỹ năng mà còn biết được hiệu quả của bài báo trước khi đến với bạn đọc.

Ngày 2-6-1950, Chính phủ quyết định thành lập Hội những người viết báo Việt Nam (nay là Hội Nhà báo Việt Nam), để Hội gia nhập Mặt trận Liên Việt. Nhờ vậy, tháng 7-1950, Tổ chức Báo chí quốc tế (OIJ) nhóm họp ở Phần Lan, đã công nhận Hội Nhà báo Việt Nam là thành viên chính thức của tổ chức này.

Đến dự Đại hội lần thứ 2 Hội Nhà báo Việt Nam (16-4-1959), nói về tôn chỉ, mục đích, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Báo chí ta không phải để phục vụ cho một số ít người xem, mà để phục vụ nhân dân, để tuyên truyền giải thích đường lối, chính sách của Đảng và Chính phủ, cho nên phải có tính chất quần chúng và tinh thần chiến đấu”. Mỗi tờ báo đều có tôn chỉ mục đích riêng, nhưng chung quy lại, “nhiệm vụ của báo chí là phục vụ nhân dân, phục vụ cách mạng”. Người thẳng thắn: “Về nội dung viết, mà các cô các chú gọi là “đề tài”, thì tất cả những bài Bác viết chỉ có một đề tài là chống thực dân đế quốc, chống phong kiến địa chủ, tuyên truyền độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội”. Sự khái quát hết sức cô đọng, cụ thể, mang tính khoa học và biện chứng của Hồ Chí Minh trở thành những định hướng cơ bản cho quá trình phát triển nhanh chóng của báo chí cách mạng Việt Nam.

Nói chuyện tại Đại hội lần thứ 3 Hội Nhà báo Việt Nam (8-9-1962), Bác Hồ chỉ rõ: “Muốn tiến bộ, muốn viết hay, thì phải cố gắng học hỏi, ra công rèn luyện. Kinh nghiệm của tôi là thế này. Mỗi khi viết một bài báo, thì tự đặt câu hỏi: Viết cho ai xem? Viết để làm gì? Viết thế nào cho phổ thông dễ hiểu, ngắn gọn dễ đọc?”. Sau khi thẳng thắn phê bình những căn bệnh thường gặp, Hồ Chí Minh khẳng định: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ. Để làm tròn nhiệm vụ vẻ vang của mình, cán bộ báo chí cần phải tu dưỡng đạo đức cách mạng”. Muốn vậy, người làm báo phải không ngừng tự rèn luyện, tự học hỏi và suốt đời phấn đấu thì mới có thể hoàn thành được nhiệm vụ của người chiến sĩ xung kích trên mặt trận tư tưởng văn hóa.

Mặc dù bận nhiều trọng trách của Đảng và Nhà nước, song Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn thường xuyên quan tâm chăm lo bồi dưỡng đội ngũ những người làm báo cách mạng. Người chú ý vun bồi, rèn giũa những cán bộ báo chí, sao cho họ vừa hồng, vừa chuyên…

Không chỉ là một vị lãnh tụ thiên tài, anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới, Hồ Chí Minh còn là một nhà báo kiệt xuất. Người đặt nền móng vững chắc cho sự hình thành và phát triển vượt bậc của báo chí cách mạng Việt Nam. Việc tiếp tục nghiên cứu, tìm hiểu quan điểm tư tưởng của Người về về báo chí cách mạng là việc làm thiết thực và có ý nghĩa sâu xa; một mặt khẳng định những đóng góp to lớn và nhiều mặt của báo chí trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, cũng như trong công cuộc bảo vệ và xây dựng Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa; tôn vinh vai trò của những chiến sĩ xung kích trên mặt trận tư tưởng văn hóa.

Tư tưởng Hồ Chí Minh mãi mãi soi sáng cho báo chí cách mạng Việt Nam trên con đường hội nhập và phát triển, góp phần xây dựng một xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.

Ảnh: TTXVN