NGƯỜI TIÊN PHONG TRONG LĨNH VỰC AI

Người tiên phong trong lĩnh vực AI

NHỮ TÂM

Một cô gái Trung Quốc nhỏ bé di cư sang Mỹ cùng gia đình. Từ bỏ cuộc sống khá giả để sống một cuộc sống chật vật nơi đất khách quê người. Đó là sự hy sinh của bố mẹ cho con gái họ có một môi trường giáo dục hiện đại cùng với hy vọng của cả gia đình về một tương lai tươi sáng hơn. Cô gái nhỏ bé đó đã từng ngày, từng ngày nỗ lực vượt khó và trở thành nhà khoa học với những nghiên cứu xuất sắc về trí tuệ nhân tạo, được trao giải chính VinFuture 2024.

Fei-Fei Li sinh ra tại Bắc Kinh năm 1976 nhưng lớn lên ở tỉnh Tứ Xuyên, tây nam Trung Quốc. Bà trải qua tuổi thơ hạnh phúc trong một gia đình khá giả. Cha của bà, Li Shun, làm việc tại phòng máy tính của một nhà máy hóa chất, còn mẹ bà, Kuang Ying, là giáo viên trung học.

Năm 1992, cha mẹ đưa Li sang Mỹ để có nền giáo dục tốt hơn, bắt đầu cuộc sống nhập cư. Không biết tiếng Anh, cha của Li tìm được việc sửa máy ảnh, trong khi mẹ làm thu ngân ở siêu thị. Gia đình bà sống trong căn hộ nhỏ một phòng ngủ. Cuộc sống của họ hoàn toàn trái ngược với khi còn ở Trung Quốc. “Chúng tôi không có tiền nên ngoài việc học, tôi còn làm đủ nghề. Tôi không buồn vì bố mẹ tôi cũng làm việc chăm chỉ như vậy. Chúng tôi cùng cố gắng để tồn tại như một gia đình. Tôi phải học tiếng Anh từ đầu, nhưng tôi đạt điểm cao, đặc biệt là môn toán và khoa học” - Li chia sẻ.

Quyết tâm thoát khỏi cảnh nghèo đói, Li vừa học trung học vừa làm bồi bàn và nhân viên dọn dẹp. Giáo viên toán trung học Bob Sabella nhận ra tài năng toán và vật lý của cô nên đã động viên, hỗ trợ. Li nhớ lại rằng có lần, khi thảo luận về các tác giả khoa học viễn tưởng với Sabella, lần đầu tiên cô cảm thấy một người Mỹ nhìn nhận mình nhiều hơn là một người nhập cư Trung Quốc. Điều đó mang đến sự tự tin đối với Li.

Năm 1995, Li nhận được học bổng của Đại học Princeton và theo học vật lý. Trong quá trình học, cô đã vay tiền bạn bè, thậm chí cả giáo viên toán thời trung học, để mua một cửa hàng giặt khô cho cha mẹ nhằm giúp trang trải cuộc sống. Cô tham gia các lớp học trong tuần và làm việc tại cửa hàng vào cuối tuần. Việc phải xoay xở giữa học tập và kinh doanh không làm Li lùi bước. Cô tốt nghiệp Đại học Princeton với điểm số cao vào năm 1999.

Trải qua bao khó khăn, năm 2005, Li nhận bằng tiến sĩ từ Viện Công nghệ California. Trong quá trình học tập, cô đã có những đóng góp đáng kể cho kỹ thuật học một lần (one-shot learning), tạo dấu ấn trong cộng đồng khoa học trí tuệ nhân tạo (AI). Kỹ thuật này có thể đưa ra dự đoán dựa trên dữ liệu tối thiểu, cực kỳ quan trọng với thị giác máy tính và xử lý ngôn ngữ tự nhiên.

Trở thành nhà khoa học, Li bắt đầu nảy ra ý tưởng về việc tạo cơ sở dữ liệu ImageNet, được mệnh danh là “con mắt của AI” và đặt nền móng cho AI tạo sinh, vào năm 2006. ImageNet là cơ sở dữ liệu hình ảnh kèm theo mô tả văn bản về nội dung của chúng. Đến năm 2009, Li cùng các cộng sự đã dán nhãn 3,2 triệu hình ảnh. Một năm sau, họ tổ chức một cuộc thi để xem ai có thể thiết kế hệ thống AI xác định được chính xác nhất nội dung của các hình ảnh. Bằng cách cung cấp cho các nhà nghiên cứu một tiêu chuẩn chung, Li đã giúp thúc đẩy quá trình phát triển những hệ thống nhận dạng hình ảnh AI.

Li tới Đại học Stanford vào năm 2009 với tư cách là trợ lý giáo sư, sau đó trở thành giáo sư chính thức vào năm 2018. Bà đảm nhận vị trí giám đốc Phòng thí nghiệm Trí tuệ nhân tạo Đại học Stanford trong giai đoạn 2013 - 2018. Năm 2017 - 2018, bà cũng giữ chức phó chủ tịch và nhà khoa học đứng đầu về trí tuệ nhân tạo/học máy tại Google Cloud. Trong thời gian tại Google Cloud, Li làm việc trong Dự án Maven - dự án phát triển những kỹ thuật AI giúp diễn giải hình ảnh mà drone chụp. Thị giác máy tính là một trong những lĩnh vực của khoa học máy tính và kỹ thuật mà Li đam mê. Bà đã hỗ trợ phát triển các hệ thống thị giác để máy móc có khả năng "nhìn" và hiểu trí tuệ nhân tạo ở mức độ sâu hơn. Nghiên cứu về thị giác máy tính của bà mang tính cách mạng và được ứng dụng trong xe tự lái.

Năm 2019, bà trở lại Đại học Stanford với tư cách là đồng giám đốc Viện trí tuệ nhân tạo lấy con người làm trung tâm Stanford (Stanford HAI). Li là Giáo sư Sequoia đầu tiên tại Khoa Khoa học Máy tính thuộc Đại học Stanford và cũng là thành viên của Viện Hàn lâm Kỹ thuật Quốc gia Mỹ. Hiện nay, công việc của bà tại Đại học Stanford là tập trung vào thúc đẩy nghiên cứu, giáo dục, chính sách và thực hành AI để mang lại lợi ích cho nhân loại. Li tin rằng AI nên mang lại lợi ích cho con người theo những cách tích cực và nhân đạo. Tổ chức giáo dục phi lợi nhuận do Li thành lập, AI4ALL, mở các khóa học của Phòng thí nghiệm AI Stanford cho học sinh trung học. AI4ALL khuyến khích phụ nữ trẻ và sinh viên thiểu số khám phá và lựa chọn khoa học máy tính làm hướng nghiên cứu trong tương lai. Li cũng thường xuyên phát biểu tại những hội nghị học thuật và công nghiệp, nhấn mạnh đến bình đẳng giới và sự đa dạng chủng tộc trong ngành công nghệ cao.

Tháng 11-2023, bà xuất bản cuốn tự truyện The Worlds I See: Curiosity, Exploration and Discovery at the Dawn of AI. “Tôi là người nhút nhát, không giỏi thể hiện bản thân. Nhưng tôi vẫn quyết tâm xuất bản sách vì lĩnh vực AI không thể thiếu tiếng nói của phụ nữ” - Li chia sẻ. Điều đó thể hiện tinh thần đấu tranh cho bình đẳng giới và đa dạng chủng tộc của một nhà khoa học nữ luôn kiên cường phấn đấu vượt lên nghịch cảnh để đi đến vinh quang.

Nhà khoa học máy tính người Mỹ gốc Hoa Fei-Fei Li, 48 tuổi, Đại học Stanford, Mỹ được gọi là “Mẹ đỡ đầu của AI”. Ngày 6-12-2024, tại nhà hát Hồ Gươm, Hà Nội, Giáo sư Fei-Fei Li được xướng tên trong giải chính - giải thưởng khoa học, công nghệ thường niên toàn cầu VinFuture 2024 vì những đóng góp tiên phong trong lĩnh vực thị giác máy tính và phát triển bộ dữ liệu ImageNet. Sau đó, ngay những ngày đầu xuân Ất Tỵ - 2025, thế giới khoa học lại tiếp tục nhận được tin vui, Fei-Fei Li là một trong 7 nhà khoa học trên toàn thế giới được trao tặng Giải thưởng Nữ hoàng Elizabeth. Đây là giải thưởng trao lần đầu năm 2013, được tổ chức định kỳ 2 năm một lần để tôn vinh những sáng kiến kỹ thuật đột phá, mang lại lợi ích cho nhân loại toàn cầu.

Công trình của Giáo sư Fei-Fei Li được giới khoa học vinh danh là một ví dụ điển hình về tầm quan trọng của dữ liệu trong việc huấn luyện các hệ thống AI, ảnh hưởng đến cách tiếp cận thông qua dữ liệu được sử dụng trong nhiều lĩnh vực. Bằng cách mở rộng giới hạn mà máy móc có thể quan sát và diễn giải, công trình của bà đã thúc đẩy sự đổi mới trong lĩnh vực thị giác máy tính và mang lại lợi ích cho toàn xã hội. Thành công của bà động viên phụ nữ trên toàn thế giới tích cực hành động, vượt mọi khó khăn, vượt lên chính mình để gặt hái thành công và tiến bước đến đài vinh quang.