THẮM BIẾC MỘT NHÀNH LAN

THẮM BIẾC MỘT NHÀNH LAN

Trên địa bàn phường 2, quận Tân Bình, Thành phố Hồ Chí Minh, gần lối ra sân bay Tân Sơn nhất có đường phố mang tên Huỳnh Lan Khanh với nhiều biệt thự và cao ốc văn phòng. Tọa lạc ở cuối con đường này, có ngôi chùa Phổ Quang luôn dập dìu du khách lui tới viếng thăm, vãn cảnh. Ấy vậy, nhưng khi hỏi về danh tính của người được gắn biển tên đường phố này thì không phải ai cũng biết.

Thưa, đó chính là liệt nữ Anh hùng Huỳnh Lan Khanh. Chị sinh trưởng trong một gia đình trí thức lớn của đất nước, song thân đều là những cán bộ cách mạng cấp cao. Thân phụ là Kiến trúc sư Huỳnh Tấn Phát (1913-1989), nguyên Chủ tịch Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam, Phó Thủ tướng Chính phủ, Phó Chủ tịch Nước, Chủ tịch Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Còn thân mẫu là bà Bùi Thị Nga, một người được sinh tại Hà Nội nhưng theo gia đình vào Sài Gòn sinh sống từ nhỏ. Tốt nghiệp Thành chung, bà đi dạy trường tư. Kết duyên với KTS Huỳnh Tấn Phát, bà cùng chồng hoạt động cách mạng. Cả hai ông bà từng bị địch giam cầm, đày đọa. Sau ngày đất nước thống nhất, bà Bùi Thị Nga là Hội trưởng đầu tiên Hội LHPN Sài Gòn - Gia Định (4.1975-7.1976), Thành phố Hồ Chí Minh (8.1976-1977).

Chị Huỳnh Lan Khanh chào đời ngày 14-9-1948 tại Sài Gòn. Bởi cha mẹ đều thoát ly tham gia kháng chiến chống thực dân Pháp, nên vừa tròn 2 tuổi, chị được gửi cho bà ngoại và các dì nuôi ở khu Đa Kao, trên đường D’Aries (nay là đường Huỳnh Khương Ninh, quận 1, TP. HCM). Người Pháp bại trận rút đi, người Mỹ nhảy vào thay thế. Trong hoàn cảnh thành phố bị chiếm đóng, chị vẫn học tập rất giỏi. Năm 1965, Lan Khanh đương học lớp Đệ nhị (Tú tài I) ở Trường nữ sinh Gia Long (nay là trường THPT Nguyễn Thị Minh Khai, quận 3), chị được tổ chức chọn đưa ra miền Bắc học tập, đào tạo thành những “hạt giống đỏ”, sau này trở về xây dựng quê hương. Lúc này, người anh của chị là Huỳnh Thiện Hùng, từ miền Bắc học xong đã tình nguyện trở lại miền Nam tham gia công tác cách mạng. Với nhiệt huyết của tuổi trẻ, Lan Khanh đã nài nỉ xin cha mẹ cho mình được ở lại.

Về thân phụ của chị, KTS Huỳnh Tấn Phát quê ở huyện Bình Đại, tỉnh Mỹ Tho (nay thuộc tỉnh Bến Tre). Từ nhỏ, ông sớm bộc lộ tư chất thông minh và tài hoa, lên Sài Gòn học trường Petrus Ký (nay là trường THPT chuyên Lê Hồng Phong, quận 5, TP. HCM). Ông thi đỗ vào khoa Kiến trúc Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương ở Hà Nội và tốt nghiệp thủ khoa năm 1938. Về lại Sài Gòn, ông là người Việt Nam đầu tiên mở Văn phòng Kiến trúc sư (1940). Không chỉ cạnh tranh ngang ngửa với những văn phòng KTS của người Pháp một cách sòng phẳng về giá cả và chất lượng công trình, Huỳnh Tấn Phát còn giành giải nhất cuộc thi thiết kế Hội chợ triển lãm Đông Dương trong khuôn viên Tao Đàn. Ông để lại cho hậu thế nhiều công trình kiến trúc danh tiếng, trong đó các biệt thự được thiết kế từ thập niên 40 (thế kỷ XX) ở Sài Gòn cho đến nay vẫn giữ nguyên nét đẹp cổ kính, mà hiện đại, phù hợp với khí hậu nóng ẩm của đất phương Nam, khiến bao người phải trầm trồ, thán phục. Sau ngày đất nước thống nhất, mặc dầu đảm nhiệm nhiều trọng trách của Đảng và Nhà nước giao, song KTS Huỳnh Tấn Phát tiếp tục có những công trình được truyền tụng về giá trị thẩm mỹ như: Sân bay Nội Bài, Trường ĐHSP Hà Nội, Cung thiếu nhi Hà Nội, Bảo tàng Hồ Chí Minh, Nhà hát Hòa Bình (TP. HCM)… Ông được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh năm 1996 về kiến trúc.

Hoạt động tích cực trong phong trào Thanh niên Tiền phong, KTS Huỳnh Tấn Phát làm Chủ nhiệm báo Thanh niên, một tờ báo có đông đảo bạn đọc ở Sài Gòn, nhằm chuẩn bị tư tưởng cho tuổi trẻ đô thị bước vào cuộc Cách mạng Tháng Tám. Đầu tháng 3-1945, ông được kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương. Ngay trong đêm 23-8-1945, vị Kiến trúc sư này đã cho dựng một kỳ đài sơn đỏ cao tới 15m ngay tại ngã tư Charner - Bonard (nay là giao lộ Lê Lợi - Nguyễn Huệ, quận 1, TP. HCM). Hai ngày sau, làn sóng tổng khởi nghĩa bùng lên khắp Sài Gòn, người dân thành phố và các địa phương lân cận thỏa sức ngắm nhìn kỳ đài ngạo nghễ ghi danh 11 vị trong Lâm ủy Hành chánh Nam Bộ, rất đỗi tự hào.

Từ sau Hiệp định Giơnevơ (1954), KTS Huỳnh Tấn Phát ở lại hoạt động nội thành, ông đảm trách nhiều mảng công việc quan trọng của Đảng giao phó. Năm 1960, ông thoát ly ra căn cứ Tây Ninh, tham gia Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam, giữ chức vụ Phó chủ tịch kiêm Tổng thư ký Ủy ban Trung ương, đồng thời là Chủ tịch Ủy ban MTDTGP khu Sài Gòn - Gia Định. Vợ ông, bà Bùi Thị Nga là cán bộ Ban Trí vận Sài Gòn - Gia Định. Trong một lần bí mật ra căn cứ thăm ba mẹ, chị Huỳnh Lan Khanh đã xin được ở lại tham gia công tác.

Tuy đồng ý để con ở lại căn cứ, song cả hai ông bà đều không khỏi lo lắng bởi Lan Khanh vốn “yểu điệu thục nữ”, mắt cận thị nặng, ngó xuống giếng cũng chóng mặt, sợ con sẽ trở thành “gánh nặng” cho tổ chức. Nhưng với ý chí không gì lay chuyển nổi, cô nữ sinh ngày nào đã nhanh chóng trở thành một nhân viên văn thư giỏi giang. Theo lời ông Dương Ngọc Minh (Tư Minh), nguyên Trưởng ban Lưu trữ - đánh máy của Trung ương MTDTGP miền Nam, thuật lại, thì Lan Khanh đánh máy rất cừ khôi. Mỗi khi có các hội nghị lớn hoặc cần nhiều tài liệu quan trọng thì ông Tư Minh và Lan Khanh thường được trưng dụng để làm thâu đêm cho kịp. Ngoài công tác chuyên môn, chị còn đào hầm trú ẩn, đào công sự chiến đấu; tham gia lao động từ gặt lúa, đến trồng khoai mì; rồi đi tải gạo, làm cấp dưỡng; thậm chí trực gác đêm bảo vệ cơ quan,… Không hề ngại khó, ngại khổ, với bản tính khiêm nhường, Lan Khanh sống bình dị, chan hòa, thân ái với mọi người, nhưng luôn giữ nguyên tắc. Bởi chị muốn tự đứng trên đôi chân, chứ không ỷ lại mình là con của lãnh đạo cấp cao Mặt trận, để mong được ưu tiên này nọ. Có lần má chị, bà Bùi Thị Nga tìm đến cơ quan thăm con gái, dù đang làm phụ bếp, song Lan Khanh cũng không lấy thức ăn của tập thể “đãi” má, mà chị đi hái rau rừng luộc cho má ăn. Ăn cọng rau tự tay con mình hái về nấu, lòng bà Nga tràn trề hạnh phúc. Nhưng bà đâu ngờ, đó là chút hạnh phúc nhỏ nhoi cuối cùng hai mẹ con được ở bên nhau.

Trong cuộc Tổng tiến công và nổi dậy xuân Mậu Thân 1968, không khí các cơ quan ở R. nhộn nhịp, khẩn trương. Không được trực tiếp cầm súng, nhiều cán bộ, nhân viên hăng hái đi tải gạo. Dẫu không có tên trong danh sách, nhưng Lan Khanh vẫn chong đèn ráng sức hoàn thành công việc đánh máy lúc nửa đêm, để sáng ra được đi cùng đồng đội.

Ngày 4-1-1968, đoàn tải gạo rời cứ. Vừa đến bìa Trảng Dầu, không may họ bị lọt vào ổ phục kích của lính Mỹ. Tiếng súng nổ chát chúa khiến mọi người tản ra tìm nơi ẩn nấp. Rồi trực thăng vũ trang chở lính biệt kích ập tới, chi viện. Chỉ có ba người trong đoàn nhanh chân chạy thoát, riêng hai anh Thắng và Giỏi bị địch sát hại ngay tại chỗ. Lan Khanh bị thương vào đùi, máu chảy đầm đìa. Do cặp kính cận bị văng mất, nên chị không thấy đường chạy. Biệt kích Mỹ bắt được chị, chúng lôi cô gái xinh đẹp lên trực thăng, vứt lại đôi dép râu và cây kẹp tóc…

Bấy giờ theo quy ước, nếu có ai đó mất tích hoặc bị sa vào tay địch, thì cơ quan lập tức phải dời ngay vì sợ lộ địa điểm. Một cuộc họp khẩn diễn ra. Nhưng cuối cùng cả tập thể quyết định không dời cơ quan vì tin tưởng ở Lan Khanh. Hôm sau, nhiều người sửng sốt nghe đài địch loan tin về sự chống cự ngoan cường của một nữ Việt cộng bị bắt, đã lao ra khỏi trực thăng, nhảy xuống cánh rừng. Đồng đội tỏa ra đi tìm và phát hiện thi thể Lan Khanh nằm vắt vẻo trên cây, cách nơi đoàn tải gạo bị phục kích chừng 500m, họ đưa chị cùng hai anh trong đoàn về an táng ở Suối Chò, Xa Mát (Tây Ninh) và thầm hẹn ngày hòa bình sẽ trở lại.

Hơn 2 tháng sau, đúng dịp kỷ niệm 37 năm ngày thành lập Đoàn (26-3-1968), Ban Thường vụ Đoàn ủy liên cơ quan Dân - Chính - Đảng của Trung ương Cục miền Nam phát động học tập tấm gương dũng cảm bất khuất của nữ đoàn viên Huỳnh Lan Khanh trong toàn thể đoàn viên thanh niên.

Sau ngày hòa bình, anh em đồng đội tổ chức đi tìm hài cốt chị Huỳnh Lan Khanh, nhưng cảnh vật chiến trường đã hoàn toàn thay đổi. Bom đạn kẻ thù và thời gian dường như đã làm lu lấp tất cả. Má chị, bà Bùi Thị Nga đã hàng chục lần ngược lên cứ cũ tìm con, nhưng rồi bà đành thất vọng trở về với nỗi đau buốt nhói khôn nguôi. Bà thường đến thắp hương trên ngôi mộ gió, cầu nguyện cho con gái.

Cuối cùng, với sự trợ giúp của chị Năm Nghĩa, nhà ngoại cảm, cuối tháng 2-2002, gia đình và đồng đội đã tìm thấy hài cốt của chị Huỳnh Lan Khanh, cùng với hai anh Giỏi và Thắng, đưa về yên nghỉ ở Nghĩa trang Liệt sĩ thành phố.

Ngày 25-4-2015, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang đã ký Quyết định số 770/QĐ truy tặng và phong tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân cho 11 tập thể và 26 cá nhân có thành tích đặc biệt xuất sắc trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, trong đó có liệt sĩ Huỳnh Lan Khanh. Thời hiện đại, quả hiếm có một gia đình nào trên đất nước này mà cả hai cha con đều được đặt tên đường ở cùng một thành phố như vậy, đường Huỳnh Tấn Phát ở quận 7 và đường Huỳnh Lan Khanh ở quận Tân Bình, TP. HCM.

NGUYỄN MINH NGỌC