KATALIN KARIKÓ - NHÀ KHOA HỌC NỮ, NHÂN LOẠI BIẾT ƠN

Katalin Karikó - Nhà khoa học nữ, nhân loại biết ơn

Tiến sĩ Katalin Karikó (người Mỹ gốc Hungary) là một trong những người đầu tiên phát minh ra RNA thông tin (mRNA), công nghệ không chỉ được ứng dụng trong sản xuất vaccine Covid-19 tiên tiến nhất thế giới, mà còn mở ra cơ hội điều trị ung thư, bệnh tim và nhiều bệnh truyền nhiễm khác. Bà đã vượt qua bệnh tật, khó khăn và sự hoài nghi để kiên định trên hành trình tìm ra công nghệ mRNA. Sau Giải thưởng VinFuture 2022 với công trình “Vaccine mRNA: Công nghệ đột phá để cứu sống con người”, bà tiếp tục vinh dự được trao Giải Nobel Y sinh năm 2023 cùng Giáo sư Drew Weissman (Mỹ). Đây là sự ghi nhận xứng đáng cho quá trình nỗ lực, cống hiến không ngừng nghỉ của bà.

Katalin Karikó sinh ngày 17-1-1955 tại thị trấn nhỏ Kisujszallas (Hungary) trong một gia đình bán thịt. Niềm đam mê Sinh học được khơi dậy từ cha và sự kiên trì từ mẹ đã thôi thúc cô gái trẻ quyết tâm theo đuổi con đường nghiên cứu. Dù gia cảnh khó khăn, Karikó vẫn dốc hết tâm trí cho học tập với khát vọng đổi đời. Nỗ lực ấy giúp bà giành học bổng danh giá của Hungary.

Sau khi tốt nghiệp, Karikó học tiếp bậc tiến sĩ và làm việc tại Trung tâm Nghiên cứu Sinh học thuộc Học viện Khoa học Hungary ở Szeged. Ngay từ khi còn là sinh viên, bà đã theo đuổi công nghệ mRNA, sớm nhận ra tiềm năng to lớn của nó trong việc điều khiển cơ thể sản sinh protein. Tuy nhiên, nghiên cứu này đòi hỏi chi phí khổng lồ, trong khi thập niên 1980, Hungary không đủ điều kiện đầu tư.

Thất nghiệp ở tuổi 30, Karikó rong ruổi khắp châu Âu tìm việc nhưng không thành. Năm 1985, bà quyết định bán hết tài sản, cùng chồng và con gái sang Mỹ làm nghiên cứu sinh sau tiến sĩ tại Đại học Temple (Philadelphia). Đến năm 1989, bà nhận vị trí trợ lý giáo sư nghiên cứu tại Đại học Pennsylvania, làm việc cùng Tiến sĩ Elliot Barnathan - bác sĩ tim mạch.

Họ thử nghiệm chèn mRNA vào tế bào để tạo ra protein mới. Khi dữ liệu từ máy đếm gamma cho thấy kết quả khả quan, Karikó tin rằng mRNA có thể trở thành công cụ tạo ra bất kỳ loại protein nào. Thế nhưng, khi công trình vừa chớm thành công, Barnathan rời trường để làm việc cho doanh nghiệp, bỏ lại Karikó đơn độc, không phòng thí nghiệm, không tài chính. Dù được một số đồng nghiệp khác hỗ trợ, bà vẫn nhiều lần rơi vào cảnh bế tắc.

Mười năm đầu trên đất Mỹ là giai đoạn khó khăn nhất của bà: bị sa thải, rơi vào cảnh khánh kiệt, mắc bệnh ung thư. Song trong nghịch cảnh, bà gặp bác sĩ miễn dịch học Drew Weissman - cuộc gặp gỡ định mệnh mở ra bước ngoặt.

Cùng nhau, Karikó và Weissman kiên trì nghiên cứu, dù liên tục bị từ chối tài trợ và công bố khoa học. Năm 2005, họ đạt đột phá: tìm ra cách để mRNA tổng hợp “ẩn mình”, không bị hệ miễn dịch tấn công. Thí nghiệm trên khỉ chứng minh mRNA có thể hướng dẫn cơ thể tạo ra erythropoietin, loại protein kích thích sinh hồng cầu khiến số lượng tế bào hồng cầu tăng vọt.

Khám phá này mở ra triển vọng sản xuất “thuốc protein” như insulin, hormone hay vaccine thế hệ mới. Thành quả ấy chính là nền tảng để năm 2020, vaccine mRNA của Pfizer/BioNTech ra đời, giúp nhân loại chống lại đại dịch Covid-19.

So với công nghệ truyền thống, vaccine mRNA mang lại nhiều ưu thế: hiệu quả cao, sản xuất nhanh, an toàn và ít tác dụng phụ. Không dừng lại ở vaccine, mRNA còn hứa hẹn trở thành “chìa khóa” điều trị hàng loạt bệnh nan y như ung thư, đột quỵ. Dẫu vậy, với sự khiêm nhường, bà khẳng định: “Chỉ thực sự ăn mừng khi thế giới loại bỏ được mối đe dọa từ Covid-19”.

Đến năm 2022, Karikó đã nhận hơn 75 giải thưởng khoa học uy tín, trong đó có Giải VinFuture tại Việt Nam. Bà dành số tiền thưởng để giúp trẻ em Hungary và tiếp tục nghiên cứu, đồng thời bày tỏ sẵn lòng hợp tác, chia sẻ kinh nghiệm với các nhà khoa học trẻ Việt Nam.

Bà kể rằng thời còn học ở Hungary, bà quen nhiều sinh viên Việt Nam, có cả bạn thân nhiều năm chưa gặp. Họ từng kể cho bà nghe về Việt Nam, nấu những món ăn quê hương cho gia đình bà. Karikó cũng biết nhiều nhà khoa học Việt Nam nổi tiếng và nhận xét: “Người Việt rất chăm chỉ - đức tính cần thiết của người làm khoa học”.

Cuộc đời Katalin Karikó là câu chuyện đẹp về nghị lực và khát vọng cống hiến. Nhân loại biết ơn bà - người đã biến niềm tin khoa học thành hiện thực, góp phần cứu sống hàng triệu sinh mạng.

THANH HUYỀN (tổng hợp)
Ảnh: Internet